Davosen egindako Munduko Foro Ekonomikoak (MFE) “polikrisi” terminoa finkatu du bizi dugun testuinguru globala hobekien islatzen duen hitz gisa.
Columbiako Unibertsitateko irakasle Adam Toozek asmatu du hitza. Toozek duela gutxi argitaratu duen artikulu batean egungoaren antzeko agertokia izendatzen du, eta agertoki horretan zenbait krisi gertatzen dira, kontrako faktoreen konbinazio bat. Faktore horiek elkarren artean berrelikatzeko joera dute eta multzoaren ondorioak aldeen batura baino okerragoak izatea eragiten dute. Horrek guztiak ziurgabetasun eta ezegonkortasun handia sortzen du.
Testuinguru horretan, MFEren Arrisku Globalei buruzko 2023ko Txostenak polikrisi terminoa erabiltzen du, zenbait arriskuk talka egiten duten egoera deskribatzeko, eta haien arteko mendekotasuna modu zorrotzean sentitzen da. Adibidez, txostenak baliabide naturalen polikrisia aipatzen du, zeina arrisku ekonomikoekin (hornidura‑katea geldiaraztea), ingurumen-arriskuekin (egokitzeko estrategien porrota), arrisku geopolitikoekin (estatuen arteko gatazkak) eta gizarte-arriskuekin (bizitzaren kostuaren krisia) lotzen den.
“Polikrisia” kontzeptuak berrelikatu eta multzoaren ondorioak aldeen batura baino okerragoak izatea eragiten duten faktore negatiboen konbinazioari egiten dio erreferentzia.
Erakundeek eta lurraldeek arrisku horiek jorratzean, MFEk arrisku horiek kudeatzearen, erresilientzia areagotzearen eta aukera berriak baliatzearen alde egiten du. Zehazki, Foroko adituek proposatzen dute honako hauek erabiltzea: teknologia; ekonomia zirkularreko berrikuntza; baliabideak eta energia; klima‑aldaketara egokitzea eta haren efektuak arintzea; zibersegurtasuna; eta osasun‑sektorea. Horren helburua da paradigmak aldatzea, defentsak indartzea, eta 2023an hazkundearen eta erresilientziaren aldeko alderdiak aldatzen laguntzea.
- Energia-trantsizioa: 2050erako zero isuri garbiak lortzeko, energia garbiak azkar hedatu behar dira, energia-efizientzia hobetu behar da eta karbono dioxidoa ezabatzeko neurriak erabili behar dira. Inbertsioa, trantsizioa eta eskala handiko hedapena 2023a baino lehen gauzatu behar dira.
- Teknologia: Erakunde publiko eta pribatuak zibererasoen aurrean sendotzea, pribatutasuna babesteko. Enpresek horiek betetzean gain, beren DNAn printzipio teknologiko arduratsuak eta gizakia ardatz dutenak errotu behar dituzte, lehiakorrak izaten jarraitzeko, gorabeherei aurre egiteko eta erresilientzia sortzeko.
- Klimaren aldeko ekintza: Oztopo ez-ekonomikoak desagerraraztea (adibidez, energia berriztagarriei baimenak ematea eta baimenak bizkortzea), teknologia emergentea merkaturatzea eta sektore publikoaren eta pribatuaren arteko lankidetza sustatzea, eta eskala handiagoa lortzea.
- Meatze-mineralen eskasia gainditzea: Eskasiaren inpaktua arintzeko, arrisku horiek modu eraginkorrean, berritzailean heldu behar zaie, eta sektoreko buruek, nazioarteko erakundeek eta tartean dauden beste eragile batzuek parte hartu behar dute.
- Zibersegurtasuna: Enpresek gehiago egin dezakete beren erresistentzia‑gaitasuna handitzeko, adibidez, ziberalfabetatzea, komunikazioa eta informazio-trukea hobetu dezakete.
- Munduko osasun‑sistemak konpontzea: Mundu osoko alderdi interesdunek osasunari lehentasuna ematen jarraitu behar dute, osasun-arretarako sarbide ekitatiboa bermatu behar dute, eta planetaren osasuna izan behar dute ardatz, babesteko eta etorkizunean osasun-arriskuak saihesteko.
- Berrikuntza ekonomia zirkularrean: Enpresek eta gobernuek paradigma erabat aldatu behar dute eta eredu operatibo eta enpresarial zirkularrak ezarri, efizientzia, erresilientzia, jasangarritasuna eta hazkunde ekonomikoa lortzeko.
- Elikagaien segurtasuna: Honako hauek dira horretarako palankak, besteak beste: elikaduraren zero isuri garbi baterako trantsizioa, naturarentzat positiboa, eta herrialdeek koordinatutako elikadura-sistemen eraldaketan inbertitzea.
MFEko adituek proposatzen dute teknologia, berrikuntza ekonomia zirkularrean, baliabideak eta energia edo zibersegurtasuna erabiltzea 2023an hazkundea eta erresilientzia bultzatzeko.
Baliabide naturalen polikrisiaren adibidearekin jarraituz, txostenak lau agertokiko ariketa bat planteatzen du 2030erako, bi ardatz global oinarri hartuta (konfrontazio edo lankidetza geoekonomikoa eta klima-ekintzaren abiadura azkarra edo motela):
- Baliabideen lehia-agertokia;
- Baliabideen kontrol-agertokia;
- Baliabideak mugatzeko agertokia;
- Baliabideen lankidetza-agertokia.
Egokitzeko eta arintzeko estrategiek porrot egiteko arriskuak eta baliabide horien eskasian izan dezakeen eraginak erabakiko dute agertoki horietako zeinetara joko dugun. Baliabideen lankidetza-agertokia da lauretan positiboena, eta planteatzen duen munduan, zeinetan klima-inpaktu orokorrak eta dramatikoak gertatuko diren, horiei aurre egiteko prest egongo gara.
